Raddraaier

Op 5-9 heb ik een halve dag meegedraaid op de Leumolen. Voor het maken van een berekening van de overbrengingsverhouding hebben we alle kammen nog een keer nageteld.Daarna bediende ik (samen met Hans G.) de kollergang. Ik was er echter niet zo goed aan, dus besloot omwille van de veiligheid 'smiddags naar huis te gaan.16-9 Heb ik een theorieavond bijgewoond over molenwielen in Roermond. Hans G. legde ons vanalles uit mbt de constructie en benamingen. Leuk ook om andere molen enthousiastelingen te leren kennen en hun visie en meningen voorbij te horen komen. Op 19-9 mocht ik weer  in Baarlo aan de slag. Dit keer was ik er alleen met Jan en ik mocht voor het eerst zelf de molen in werking stellen. Ondanks dat ik natuurlijk al een aantal keren had geobserveerd hoe de heren de deden,  was ik ineens toch wel wat onzeker. Het was fijn dat jan met een knikje bij elke stap toch even bevestiging gaf haha. We maalden mais en door een mooie zonnige dag hadden we ook nog flink wat bezoekers. (ongeveer 70)Er piepte buiten iets bij de as. De oorzaak was snel gevonden. Door slijtage liep er iets aan. Tevens merkten we op dat er speling (en beweging) zat op een plaats waar dat niet hoort. Volgende week wordt dat nader uitgezocht.Samen observeerden we het rad. Een poosje geleden is de boom die schaduw gaf op het rad ineens gestorven en inmiddels gekapt.Het rad begint op sommige plaatsen erg te splijten. Jan vertelde dat ze vroeger het rad behandelden, maar dat ze dat in overleg met de molenmaker niet meer doen. De visie daarachter was dat door de behandeling het rad sneller rot, omdat het hout minder snel droogt. In Geijsteren hebben ze hetzelfde rad (en ongeveer net zo oud) en dat wordt wel vrijwel elk jaar behandeld. Jan constateerde dat het rad er daar qua conditie toch beter bij stond. Doordat het rad niet behandeld wordt (en dus sneller droogt) en er geen schaduw meer op het rad valt, gaat de conditie toch wel snel achteruit. Iets om goed in de gaten te houden dus.Naar aanleiding van de theorieavond heb ik met Jan de constructie van het werk in Baarlo bekeken. Het viel me ondanks de theorie toch tegen om alles een benaming te geven. Daar moet ik toch nog maar eens goed voor gaan zitten. Vervolgens hebben we het krooshek vrij gemaakt.Door de droogte de afgelopen tijd was er, ondanks stuwen, maar net genoeg water om de twee uur vol te maken.Het einde van de dag werd dan ook door de molen zelf aangekondigd. Deze viel stil doordat het water op was. 

Molen: LeumolenPlaats: NunhemAanwezig: Hans GWederom een leuke middag op de Leumolen vandaag.Op de planning stond vandaag mais malen. Hans nam me nogmaals mee door het proces van opstarten van de molen. De volgende keer mag ik het zelf doen.De hele middag heeft Hans uitleg gegeven over de molen, de biotoop, onderdelen van de opleiding en ook over andere molens die een bezoekje waard zijn. Ondanks de warmte waren er toch behoorlijk wat bezoekers (121). Nu ik de molen wat beter begin te kennen durfde ik het ook aan om wat vragen te beantwoorden en bezoekers te woord te staan wanneer Hans al bezig was.Verder heb ik vooral heel veel geluisterd naar wat hij vertelde op de momenten dat hij met bezoekers in gesprek is. Stiekem steek je daar toch best veel van op.O! En het knopen van de zakken ging vandaag in 1 keer goed. ;-)

Molen: LeumolenPlaats: NunhemAanwezig: Hans G, Hans en Piet.De vorige keer heb ik uitgelegd hoe het olie slaan werkt (in theorie). Vandaag heb ik het in praktijk mogen doen. Natuurlijk onder toeziend oog van Hans G. Allereerst kreeg ik enkele veiligheidsinstructies en werd ik voorzien van een veiligheidspet (hard) en gehoorbescherming. Hans G. zou met mij meekijken. Vandaag mocht ik zorgen voor de kollergang en het vuister.Hans zou de bulen vullen en de slagbank bedienen en Piet zou de bezoekers uitleg geven en hun vragen beantwoorden. Vlot werd er een hekwerk opgebouwd in de molen om de bezoekers op veilige afstand te houden.Hans G. liet me de diverse handelingen zien die uitgevoerd moeten worden  op de leumolen om de kollergang in werking te zetten en te bedienen.1. Ketting om het aswiel plaatsen.2. Controleren of de kollergang klaar is voor gebruik (schoon, geen defecten, veilig, borstels omlaag) 3. Vuur aanmaken in het vuister.4. Het water, waterrad en de sluizen checken.5. Maalsluis openen.6.  Lijnzaad in de kollergang gooien.7.  Bijvegen als er lijnzaad op de rand of het houtwerk blijft liggen.8. Wachten tot de kollergang zijn werk heeft gedaan en het lijnzaad goed gebroken is. (begint een glinsterend laagje te verschijnen en de kleur veranderd iets)9.  Borstels omhoog en klepje open, zodat het gebroken lijnzaad in de opvangbak geschoven wordt.10. Emmer vullen en legen in de vuisterpan.#protip: Erg belangrijk ook om tussendoor te blijven checken dat het vuur niet uitgaat.. Sorry heren hahaIk moet zeggen dat het toch behoorlijk indrukwekkend is als alles aan het werk is. Grote draaiende tandwielen, Kantstenen van 2,5 ton die voor je langs rollen, vuur en bijbehorende warmte.. (zeker als het buiten al 25 graden is), een slaande slag- en loshei,  gepiep, gekraak en gebonk.  Ik liet alles even op me inwerken. Blijkbaar viel het op, want Hans G. zei meteen "Als je iets eng vindt, moet je het zeggen, dan doen we dat niet. Je moet niks doen waar je bang voor bent."Super lief! Maar het was een misopvatting. Ik was niet bang, maar onder de indruk. Wat een machtige machine is zo'n molen toch! Prachtig!Nadat Hans de bulen vulde en had geslagen, kreeg ik de 'koek' om deze in een aparte ton te doen. De lege bulen gaf ik weer terug aan Hans. Nadat al het zaad 1 keer geslagen was, gingen de koeken nogmaals door het proces.De koeken die daarna over blijven worden afgevoerd voor vee.Tot slot moet er natuurlijk ook opgeruimd worden. De kollergang moest goed worden schoongemaakt om ongedierte te voorkomen.Wat was het warm, maar wat was het ook gezellig! Ik heb een ontzettend leuke en leerzame dag gehad. 

Molen en plaats: Leumolen te NunhemVandaag kreeg ik van Hans Gijsbers mijn introductie op de Leumolen in Nunhem.Hans is al een jaar of 13 windmolenaar, heeft ook zijn certificaat bij het AKG (ambachtelijk korenmolenaars gilde) behaald, is bijna officieel watermolenaar en wil graag binnenkort instructeur worden. Bij het gilde is hij opleidingscoördinator van de provincie limburg. Hij vertelt alles vol passie en enthousiasme en dat werkt natuurlijk aanstekelijk. Niet alleen bij mij, maar ook bij de vele bezoekers die vandaag de molen bezochten. Hans vertelde me over het rad (5.6m) en de last die ze ervaren van de bevers die in de omgeving leven. Het rad is er flink door aangetast geweest en heeft daardoor een grote renovatie moeten ondergaan en ook nu lag er een boom in het water achter de molen. Deze was flink bewerkt door een bever en de wind deed de rest..De leumolen is een onderslag waterradmolen, heeft 2 lossluizen, een visvang en een maalsluis. De molen is flink groter als de watermolen in Baarlo. De molen beschikt over 2 maalkoppels op een steenzolder (waarvan slechts 1 in gebruik) en een kollergang. Op de molen wordt mais gemalen voor een veevoederbedrijf en er wordt geregeld olie (lijnzaadolie) geslagen die ze per fles verkopen. Vandaag werd er ‘toeristenmais’ gemalen, zoals Hans dat zo mooi zei. Dwz er werd op een rustig tempo gemalen voor demonstratiedoeleinden. De molen is in bezit van staatsbosbeheer en beschikt ook over een leuke tentoonstellingsruimte met weetjes over de nabije omgeving van de molen.Hans vroeg me naar mijn kennis over maalstenen en ik vertelde wat ik van de week op de watermolen heb opgepikt. Hij vulde aan met het feit dat er ook kunststenen zijn, legde me uit wat een rijn is en dat daar ook diverse soorten van zijn en ik kreeg uitleg over de maalbanen. Ik had mijn lesboek mee, dus hij liet me zien op welke blz's ik daar meer over kan lezen. Vervolgens heeft Hans me geleerd hoe ik een meelzak moet sluiten en hoe ik het touw moet knopen. Dat klinkt heel simpel, maar om de juiste knoop te maken had ik toch een paar keer nodig :DEr kwam veel bezoek dus ik kreeg de gelegenheid mee te luisteren als Hans de bezoekers uitleg gaf en hun vragen beantwoordde. Daar steek je natuurlijk ook veel van op.  Op een gegeven moment mocht ik ineens het verhaal doen. Daar had ik natuurlijk niet op gerekend! Ik was er veel te zenuwachtig voor, introvert die ik ben haha en Hans nam het gelukkig weer van me over. Hier durf ik het verhaal wel te doen, dus bij deze ;) Op de molen wordt naast het malen ook olie geslagen. Door een grote ketting te bevestigen aan een as en het steenwiel uit het werk te zetten, kan de kollergang los van de maalstenen draaien. Er zijn verschillende soorten olie die men kan maken (bv koolzaad olie), maar op deze molen wordt lijnzaadolie gemaakt. Het proces bestaat uit 3 delen. De lijnzaden zitten in een harde schil. Om hier olie uit te krijgen moeten de zaden eerst gebroken worden. Dat gebeurt in de kollergang. De stenen (elk zo'n 2.5 ton zwaar) pletten de zaden, waardoor er een soort pasta uit komt. Na ongeveer 20 minuten pletten, wordt de kollergang schoongeveegd en komt alles in een kist terecht. De pasta wordt overgebracht in de vuisterpan, waar deze door het roerijzer geroerd en door het vuister verwarmd wordt, totdat het handwarm is. Als dat gebeurd is wordt het vanuit de vuisterpan (die geen bodem heeft) over openingen geschoven, waardoor de verwarmde pasta in zogenaamde bulen (zakken) terecht komt. De bulen worden gevormd en in de haar geplaatst. Het heet de haar, omdat het vroeger van geweven paardenhaar gemaakt was. Nu zijn ze van hout. De haar wordt gesloten en vervolgens in het slagblok geplaatst. Dan worden de slag- en losbeitel in positie gebracht en met behulp van de slaghei wordt de olie er letterlijk uit geslagen. Onder loopt de olie eruit in daarvoor bestemde pannetjes. Als het klaar is worden de bulen geleegd. Daar zit een soort koek in. Deze koek wordt weer in de kollergang gelegd om het proces nogmaals te doorlopen. Als 25 kg lijnzaad, 2 keer door het proces is geweest (in de kollergang, verwarmen, geslagen) ->6 uur werk-> heeft men 2,5 liter koud geslagen lijnzaadolie. Lijnzaadolie werd vroeger vooral gebruikt in de verfindustrie.Wat een arbeidsintensief proces he?Tot slot heb ik met Hans het smeerprogramma doorlopen. Aan de hand van een schematische tekening mocht ik zelf op zoek naar alle smeerpunten en ik was in de weer met molykote, reuzel en een oliekannetje. De dag vloog zo voorbij. Volgende week mag ik helpen met olie slaan.

De afgelopen weken is men druk bezig geweest om de molen weer klaar voor gebruik te maken. Door de lange sluiting ivm corona en de droge periode was er genoeg te doen op de watermolen in Baarlo. Vandaag was de dag waarop de molen voor het eerst weer mocht malen. Er was genoeg water gestuwd om ongeveer 2 uurtjes te malen. (meer  water zit er sowieso niet in de kwistbeek) De watermolen heeft 2 maalkoppels. Op de eerste maalt men boekweit in de wintermaanden. (voor de balkenbrij van de slager) Op het tweede wordt Mais gemalen voor een veevoederbedrijf. Prachtig om te zien hoe alles in werking wordt gesteld. Alles kraakt en piept en als alles eenmaal op gang is en de gemalen mais de zak in verdwijnt geeft dat toch een heel voldaan gevoel!Toen de stenen begonnen te draaien rook ik een brandlucht. Jan legde me uit dat dat kwam, doordat de stenen 'steen op steen' draaiden. Het maalkoppel is gemaakt van lavasteen . Dat is poreus en 'snijdt' goed met malen. De 'brandlucht' was dus warm lavasteen. Op de molen ligt ook een restant molensteen van de oliemolen. Jan tikte daar een stukje voor me af en liet het me ruiken. Ik kon de geur even niet plaatsen, maar na een tip over eitjes wel. Zwavel natuurlijk! De steen was Belgisch hardsteen. Ofwel versteend organisch materiaal. Dat heeft weer een ander geurtje :) Voor de oliemolen werd hardsteen gebruikt, omdat die steen mooi vlak is voor het pletten en niet poreus is en de olie daar dus ook niet in trekt. Leuke feitjes die ik zo terloops bijgebracht kreeg, enkel vanwege een gek luchtje! hahaVervolgens kreeg ik wat uitleg over het instellen van de steenlicht tijdens het malen en bekeken we het resultaat van verschillende 'instellingen' aan de hand van het maalgoed dat tevoorschijn kwam.Er was veel bekijks bij de molen. Ik heb geprobeerd mee te tellen, maar ik ben gestopt bij ongeveer 40 bezoekers van diverse nationaliteiten. Mooi om te zien dat de molen en het ambacht toch zo gewaardeerd worden! Tijdens het malen verloor de molen een spie. Er is besloten deze de volgende week te vervangen. Toen het water op was en de kaar en schuddebak schoon gemaakt waren hielp ik Jan met het sluiten van de maalsluis. Vervolgens hebben we samen de stappen doorgenomen die je moet nemen bij het sluiten van de molen. En zo kwam er al gauw weer een einde aan mijn lesdag. Ik heb contact opgenomen met de molenaars op de Leumolen in Nunhem en daar mag ik de komende tijd ook een aantal keren meehelpen, meekijken en vooral luisteren en leren! Ik heb er zin in!

Zit je midden in een introductiecursus, breekt er zowaar een pandemie uit! Dat zag niemand aankomen. Heel Nederland lag een poosje stil en zo lagen ook de werkzaamheden op de watermolen van Baarlo stil. Mijn eerste dag vond dus even niet plaats.. Gelukkig had ik wel het eea te doen. Mijn inschrijving bij het Gilde werd snel verwerkt en al gauw kreeg ik mijn klappers met leerstof thuis. Terwijl ik thuis zat kon ik daar dus al wel een begin in maken.  Begin Juni kreeg ik het verlossende telefoontje van mijn instructeur. De werkzaamheden werden weer hervat en de week erna, op 13 juni,  mocht ik voor het eerst aan de slag op de watermolen. Omdat de molen geruime tijd stil heeft gestaan en het ook nog eens ontzettend droog is geweest, is het van groot belang dat alle onderdelen goed gecontroleerd worden alvorens  de molen weer veilig en klaar voor gebruik is. Op mijn eerste dag werd er dus niet gedraaid, maar werden controles en onderhoud uitgevoerd. De week ervoor had men al onderhoud aan het schoepenrad gepleegd en ik mocht me deze ochtend bezig houden met de maalstenen. Op de molen wordt boekweit gemalen voor de lokale slager. Toen de molen per direct gesloten werd zaten we nog in het balkenbrij seizoen. Het seizoen is nu echter voorbij, dus moet de steenkuip en het maalkoppel schoongemaakt worden.  Prima klusje om mee te beginnen als MIO (Molenaar In Opleiding).  Mijn collega's maakten onderwijl de buil schoon en controleerden nog wat andere zaken. Na een uurtje hielden we even pauze. Het was prachtig  weer en er waren aardig wat fietsers onderweg. De molen trok flink belangstelling van de voorbijgangers. Bezoekers zijn op last van de gemeente (eigenaar) helaas nog niet toegestaan, maar dat belette de molenaars natuurlijk niet om buiten, op gepaste afstand, uitleg te geven over dit mooie monument.  De pauze duurde daardoor wel wat langer als gepland.  Na de pauze is de molensteen in gereedheid gebracht om gelicht te worden. Voor het daadwerkelijke lichten van de steen was deze ochtend  helaas geen tijd meer.  De molen is elke zaterdag slechts 2 uur open (van 10:00 tot 12:00. ). Helaas moet ik het lichten van de steen dit keer missen, want volgende week is een andere MIO aan de beurt op de molen. Maar wat nu niet is, komt een andere keer wel. Ik heb me in elk geval prima vermaakt en weer het een en ander geleerd. Op naar de volgende keer! 

Het is een prachtig stukje cultureel erfgoed. Midden in het centrum van het mooie dorpje Baarlo, dat ik nu al bijna 2 jaar mijn thuis mag noemen, bevindt zich deze molen bij Kasteel D'Erp. Ik wandel graag door het park aldaar en kom vrijwel dagelijks voorbij de molen. Jo vertelde me op de cursus dat Jan, een van de molenaars in Baarlo, instructeur is voor de opleiding watermolenaar.  Ik vroeg mij af of zij wellicht een helpende hand konden gebruiken of misschien zelfs ruimte voor een leerling hadden.  Daarom zocht ik contact met Jan. De molen draait elke zaterdag van 10:00 tot 12:00 en ik mocht de volgende zaterdag gelijk langs komen om me voor te stellen. Jan vertelde me dat ze momenteel in principe voldoende handjes op de molen hebben, maar dat ze met oog op de toekomst wel aanwas kunnen gebruiken. Op de windmolen in Kessel is er wel directe behoefte aan extra handjes. Hij stelde voor dat ik na zou denken over wat ik graag zou willen. Ik heb immers de luxe dat deze twee type molens beiden op steenworp afstand staan.  Na wat wikken en wegen besloot ik op mijn gevoel af te gaan en dat gevoel zei me dat ik voor de watermolen moest gaan. De volgende zaterdag meldde ik me weer bij Jan. Hij vond het leuk dat ik voor deze weg koos en we spraken af om, ondanks dat ik me nog niet in had geschreven bij het gilde, wel al wat data vast te leggen. Hij heeft dit jaar namelijk 5 leerlingen (incl. mij) en daardoor zijn de mogelijke uren om mee te draaien beperkt. Sowieso moet ik op zoek naar watermolens waar ik uren zou mogen maken, want voor de opleiding moet je minimaal 30 uur op andere molens meegedraaid hebben. Maar gezien de beperkte uren hier in Baarlo is het zeker ook wenselijk. De mooie bonus hiervan is natuurlijk dat je overal een kijkje in de keuken kan nemen en veel meer ervaring en kennis op kunt doen. (Denk je: "Hey, je mag wel een keer bij mij op de molen meedraaien!". Stuur me dan via het contactformulier even een berichtje!)  Inmiddels heb ik me ingeschreven bij het gilde en ben ik in afwachting van de afhandeling van de administratie. Ik kan niet wachten tot m'n boek op de mat valt!

Op 25 januari, binnen een week na mijn mail naar Jo, stond ik al bij zijn molen:De torenmolen van Gronsveld te Maastricht.  Na een vriendelijk welkom en een korte kennismakingsronde met de andere cursisten ging Jo van start. In de ochtend werd ons op enthousiaste wijze de geschiedenis van molens verteld en werden de diverse molentypes door de jaren heen uitgelegd en getoond via een presentatie. Tussendoor konden wij al onze vragen kwijt, waarop Jo ons steeds op zijn vrolijke en vriendelijke manier van antwoord voorzag.Na een lekker soepje mochten we 's middags de molen in. Wat een beleving is dat toch! Al dat houtwerk en die oude technieken.. De smalle, steile laddertjes en hoge smalle zolder waar je je als een acrobaat tussen en onder de balken door beweegt.. Eigenlijk moet iedereen dat een keer beleven! Na wat oefenen met de vang mochten we ook de wieken in om deze op te zeilen. Ik moet bekennen. Dat is hoog! :D  Op de belt, zonder hekje, de wiek in klimmen vond ik aanvankelijk behoorlijk spannend. Eenmaal in de wiek viel het me eigenlijk reuze mee.  Doordat ik zo geconcentreerd bezig was stoorde de hoogte me totaal niet. Het op- en afzeilen ging me prima af voor een eerste keer. Er stond geen, maar dan ook echt 0 wind, dus malen zat er helaas niet in. Dat is wat voor de volgende keer. (als de wind meewerkt haha) Ik kwam laaiend enthousiast thuis van dag 1.  Onbegrijpelijk dat er zo weinig animo is voor dit prachtige werk!