23-7-2020

Molen en plaats: Leumolen te Nunhem

Vandaag kreeg ik van Hans Gijsbers mijn introductie op de Leumolen in Nunhem.
Hans is al een jaar of 13 windmolenaar, heeft ook zijn certificaat bij het AKG (ambachtelijk korenmolenaars gilde) behaald, is bijna officieel watermolenaar en wil graag binnenkort instructeur worden. Bij het gilde is hij opleidingscoördinator van de provincie limburg. Hij vertelt alles vol passie en enthousiasme en dat werkt natuurlijk aanstekelijk. Niet alleen bij mij, maar ook bij de vele bezoekers die vandaag de molen bezochten. 
Hans vertelde me over het rad (5.6m) en de last die ze ervaren van de bevers die in de omgeving leven. Het rad is er flink door aangetast geweest en heeft daardoor een grote renovatie moeten ondergaan en ook nu lag er een boom in het water achter de molen. Deze was flink bewerkt door een bever en de wind deed de rest..
De leumolen is een onderslag waterradmolen, heeft 2 lossluizen, een visvang en een maalsluis. De molen is flink groter als de watermolen in Baarlo. De molen beschikt over 2 maalkoppels op een steenzolder (waarvan slechts 1 in gebruik) en een kollergang. Op de molen wordt mais gemalen voor een veevoederbedrijf en er wordt geregeld olie (lijnzaadolie) geslagen die ze per fles verkopen. Vandaag werd er ‘toeristenmais’ gemalen, zoals Hans dat zo mooi zei. Dwz er werd op een rustig tempo gemalen voor demonstratiedoeleinden. De molen is in bezit van staatsbosbeheer en beschikt ook over een leuke tentoonstellingsruimte met weetjes over de nabije omgeving van de molen.
Hans vroeg me naar mijn kennis over maalstenen en ik vertelde wat ik van de week op de watermolen heb opgepikt. Hij vulde aan met het feit dat er ook kunststenen zijn, legde me uit wat een rijn is en dat daar ook diverse soorten van zijn en ik kreeg uitleg over de maalbanen. Ik had mijn lesboek mee, dus hij liet me zien op welke blz's ik daar meer over kan lezen. Vervolgens heeft Hans me geleerd hoe ik een meelzak moet sluiten en hoe ik het touw moet knopen. Dat klinkt heel simpel, maar om de juiste knoop te maken had ik toch een paar keer nodig :D
Er kwam veel bezoek dus ik kreeg de gelegenheid mee te luisteren als Hans de bezoekers uitleg gaf en hun vragen beantwoordde. Daar steek je natuurlijk ook veel van op.  Op een gegeven moment mocht ik ineens het verhaal doen. Daar had ik natuurlijk niet op gerekend! Ik was er veel te zenuwachtig voor, introvert die ik ben haha en Hans nam het gelukkig weer van me over.
Hier durf ik het verhaal wel te doen, dus bij deze ;) 
Op de molen wordt naast het malen ook olie geslagen. Door een grote ketting te bevestigen aan een as en het steenwiel uit het werk te zetten, kan de kollergang los van de maalstenen draaien. Er zijn verschillende soorten olie die men kan maken (bv koolzaad olie), maar op deze molen wordt lijnzaadolie gemaakt. Het proces bestaat uit 3 delen. De lijnzaden zitten in een harde schil. Om hier olie uit te krijgen moeten de zaden eerst gebroken worden. Dat gebeurt in de kollergang. De stenen (elk zo'n 2.5 ton zwaar) pletten de zaden, waardoor er een soort pasta uit komt. Na ongeveer 20 minuten pletten, wordt de kollergang schoongeveegd en komt alles in een kist terecht. De pasta wordt overgebracht in de vuisterpan, waar deze door het roerijzer geroerd en door het vuister verwarmd wordt, totdat het handwarm is. Als dat gebeurd is wordt het vanuit de vuisterpan (die geen bodem heeft) over openingen geschoven, waardoor de verwarmde pasta in zogenaamde bulen (zakken) terecht komt. De bulen worden gevormd en in de haar geplaatst. Het heet de haar, omdat het vroeger van geweven paardenhaar gemaakt was. Nu zijn ze van hout. De haar wordt gesloten en vervolgens in het slagblok geplaatst. Dan worden de slag- en losbeitel in positie gebracht en met behulp van de slaghei wordt de olie er letterlijk uit geslagen. Onder loopt de olie eruit in daarvoor bestemde pannetjes. Als het klaar is worden de bulen geleegd. Daar zit een soort koek in. Deze koek wordt weer in de kollergang gelegd om het proces nogmaals te doorlopen. Als 25 kg lijnzaad, 2 keer door het proces is geweest (in de kollergang, verwarmen, geslagen) ->6 uur werk-> heeft men 2,5 liter koud geslagen lijnzaadolie. Lijnzaadolie werd vroeger vooral gebruikt in de verfindustrie.
Wat een arbeidsintensief proces he?
Tot slot heb ik met Hans het smeerprogramma doorlopen. Aan de hand van een schematische tekening mocht ik zelf op zoek naar alle smeerpunten en ik was in de weer met molykote, reuzel en een oliekannetje. De dag vloog zo voorbij. Volgende week mag ik helpen met olie slaan.